La Palma (właściwie 'San Miguel de la Palma') jest jedną z siedmiu dużych Wysp Kanaryjskich (leżących na Atlantyku). Wyspa zajmuje 708 km² powierzchni, jej rozciągłość terytorialna wynosi 42 km długości i 28 km szerokości (jest piątą co do wielkości wyspą archipelagu). Wyspa podlega prowincji Santa Cruz de Tenerife, stolicą La Palmy jest Santa Cruz de La Palma na wschodnim wybrzeżu. Największe miasto wyspy - Los Llanos de Aridane znajduje się na zachodnim wybrzeżu. Językiem urzędowym jest język hiszpański. Wyspę zamieszkuje 86 528 mieszkańców.

Położenie geograficzne

La Palma (północno-zachodnia wyspa kanaryjska) leży około 400 kilometrów od południowo-marokańskiego wybrzeża, około 1500 kilometrów od hiszpańskiego lądu stałego i około 60 kilometrów na zachód od największej wyspy kanaryjskiej Teneryfy. Zachodnim krańcem wyspy przebiegał dawny południk zerowy, wyprowadzony z wyspy El Hierro będącej wówczas końcem poznanego świata ery prekolumbijskiej.

Podział administracyjny wyspy

La Palma składa się z 14 gmin:

• Barlovento
• Breña Alta
• Breña Baja
• Fuencaliente de la Palma
• Garafía
• Los Llanos de Aridane (największe miasto na wyspie)
• El Paso
• Puntagorda
• Puntallana
• San Andrés y Sauces
• Santa Cruz de la Palma (stolica wyspy)
• Tazacorte
• Tijarafe
• Villa de Mazo

Wulkany

• La Palma jest wyspą pochodzenia wulkanicznego, najmłodszą geologicznie z Wysp Kanaryjskich (około 2 milionów lat). Od dna oceanicznego włącznie (4000 metrów głębokości) obejmuje całkowitą wysokość rzędu 6500 metrów i składa się całkowicie z różnych pokładów wulkanicznych. W stosunku do swej powierzchni całkowitej zalicza się do najwyższych wysp świata. Najwyższe wzniesienie - 2426 m n.p.m. (Roque de los Muchachos).
  
  Stożkowaty grzbień wulkaniczny Cumbre Vieja rozciąga się południkowo poprzez całą wyspę, dzieląc ją na dwie różne strefy klimatyczne. Południe wyspy charakteryzuje się ciągłą aktywnością wulkaniczną (ostatni wybuch wulkanu wystąpił w roku 1971 w okolicach Fuencaliente i Los Canarios). W wyniku wybuchu powstał krater Teneguía, będący cały czas pod obserwacją świata nauki (wulkan znajduje się obecnie w stanie nieaktywnym od 25 lat i nie jest wulkanem wygasłym). Nad północną częścią wyspy dominuje olbrzymi krater Caldera de Taburiente, powstały na skutek erozji i wewnętrznych obsunięć korony wulkanu (maksymalna wysokość przed obsunięciami wynosiła 3500 m n.p.m.). Krater wulkanu jest otoczony wzniesieniami od 1700 do 2400 m n.p.m. (wśród nich największe wzniesienie wyspy Roque de los Muchachos - 2426 m n.p.m.
  
  

Tsunami i obsunięcie zachodniej części wyspy 

W wypadku ponownego wybuchu wulkanu na La Palmie, możliwe staje się obsunięcie całej zachodniej połowy wyspy do oceanu (kilka trylionów ton skał). Ten olbrzymi i trudnowyobrażalny wybuch doprowadziłby do olbrzymiej fali Tsunami. Fala kulminacyjna osiągnęłaby 150 metrów wysokości i uderzyła z prędkością 800 km/h we wschodnie wybrzeże USA. Miasta Nowy Jork i Boston miałyby tylko dwie godziny czasu na przeprowadzenie ewakuacji. Fala tsunami wdarłaby się na kilkadziesiąt kilometrów w głąb terytorium wschodniego wybrzeża USA.

Historia

Epoka kamienna, Guanczowie i czasy antyczne. La Palma została zasiedlona w epoce neolitu przez Guanczów, którzy przywędrowali tu w roku 2000 p.n.e. z terytorium Afryki Północnej. Wskazują na to genetyczne analizy, znaleziska ludzkich szkieletów i naleciałe pozostałości języków północnoafrykańskich. Guanchowie żyli na poziomie epoki kamiennej z podziałem na wewnątrzplemienne klany, które to dokonały podziału wyspy między siebie. Starokanaryjską nazwą La Palmy była nazwa Benahoare. Język Guanczów został przez hiszpańskich zdobywców wyspy stopniowo wypierany aż do zupełnego wymarcia. Do dzisiejszego dnia w regionalnym dialekcie La Palmy utrzymały się ślady starego języka Guanczów.

Kultura Guanczów została prawie całkowicie wyparta. Nigdy nie doszło do wojny z hiszpańskimi zdobywcami pod przywództwem Alonsa Fernándeza de Lugo. Guanczowie ulegli w miarę bezkonfliktowej chrystianizacji i przez długi okres stanowili jeszcze zdecydowaną większość wśród wyspiarzy. Ostatecznie musieli jednak ulec żywiołowi hiszpańskich osadników. Z czasem doszło do zupełnego wymieszania mieszkańców wyspy. Liczne pozostałości kultury Guanczów (przede wszystkim pozostałości epoki kamiennej) stanowią dziś dziedzictwo kulturowe wyspy: jaskinie, miejsca pochówku, narzędzia kamienne a także dziwne malowidła i ryciny jaskiniowe nieznanego przeznaczenia. Godne podziwu są również brukowane tzw. Drogi Królewskie ciągnące się przez całą wyspę łącząc równocześnie poszczególne regiony.

Więcej informacji na temat malowideł jaskiniowych i religii Guanczów można zaczerpnąć w muzeum wyspy, w centrum obsługi ruchu turystycznego parku narodowego Caldera de Taburiente i w otwartych w 1998 roku skansenie archeologicznym La Zarza i La Zarcita. Znajdujące się tam malowidła ścienne fascynują swą różnorodnością i fantazją. Drugi skansen archeologiczny wyspy znajduje się w okolicach jaskini Belmaco (będąc równocześnie najstarszym - liczącym prawie 4000 lat znaleziskiem archeologicznym La Palmy).

Podług niepotwierdzonych informacji Wyspy Kanaryjskie były znane już żeglarzom fenickim w czasach antycznych. Pierwsi Europejczycy dotarli na Wyspy Kanaryjskie w XIII wieku, jednym z pierwszych był Lancelotto Malocello.

Hiszpańscy zdobywcy. W roku 1312 La Palmę osiąga genueńczyk Lancelotto Malocello. Kastylijski hrabia Hernán Peraza wysyła w roku 1447 (po zdobyciu wysp Lanzarote, Fuerteventura i Hierro) flotę złożoną z trzech okrętów i 500 żołnierzy i marynarzy w kierunku La Palmy. Podczas walk z tubylcami Hiszpanie tracą prawie 200 ludzi. W dniu 29 września 1492 roku, ląduje na wyspie z upoważnienia pary monarszej (Ferdynanda II i Izabeli) hiszpański desant z Gran Canarii dowodzony przez Alonsa Fernándeza de Lugo w sile 900 zbrojnych w okolicach plaży Tazacorte. Guanczowie z okolic Aridane, Tihuya, Tamanca i Ahenguarem ulegają fałszywym obietnicom Hiszpanów i stają się poddanymi Hiszpanii. Tylko tubylcy z okręgu Tigalate stawiają opór hiszpańskim zdobywcom. Ostatecznie wszyscy przywódcy Guanczów przechodzą na Chrześcijaństwo oprócz okręgu Caldera de Taburiente (wówczas Aceró - silne miejsce). Ten region podlegał sprzeciwiającemu się hiszpańskim wpływom przywódcy Guanczów Tanausú. W wyniku zastawionej pułapki Tanausú został schwytany. Alonso de Lugo przesłał na dwór kastylijski (jako potwierdzenie zdobyczy) jeńców a wśród nich także Tanausú (zmarł w wyniku strajku głodowego padczas pasażu do Hiszpanii). W dniu 3 maja 1493 roku, w "Dniu Podniesienia Świętego Krzyża", de Lugo w miejscu Guanczowskiego Apunyon zakłada miasto Santa Cruz de La Palma., po czym udaje się z powrotem na Gran Canarię by przygotować operację zdobycie ostatniej z Wysp Kanaryjskich - Teneryfy (zdobytej w roku 1496 po dwuletnich walkach).

Hiszpanie wykorzystywali Wyspy Kanaryjskie jako ważną bazę etapową w podróżach do Indii Zachodnich. Decydującym aspektem było położenie geograficzne wysp nad prądem pasatowym (wykorzystanym już przez Kolumba w 1491 roku). Krzysztof Kolumb nigdy nie zawitał na La Palmie.

Niewolnictwo i cukier. La Palma nie gwarantowała nigdy szybkiego bogactwa. Brakowało zasobów złota, srebra czy też innych bogactw naturalnych. Początkowe zyski gwarantowali tylko tubylcy – jako niewolnicy. Mimo papieskiego dokumentu z roku 1434 (Eugeniusz IV) określającego mieszkańców wysp jako „wolnych ludzi“ i zakazującego handlu ludźmi na wyspach, dla większości tubylczech Guanczów życie zakończyło się w niewolnictwie. Ostrożne szacunki historyków wskazują na to iż niewolniczy los został oszczędzony tylko 300 rodzinom Guanczów (około 1200 osób). Pozostali na wyspie Guanczowie po przyjęciu chrztu wymieszali się (po prawnym równouprawnieniu w roku 1514) z napływowymi Hiszpanami, Portugalczykami i Francuzami. Jeszcze przed zaprzestaniem na wyspie handlu niewolnikami Alonso Fernández de Lugo skoncentrował się na przygotowaniu wyspy pod uprawę trzciny cukrowej. Kupcy europejscy, rzemieślnicy i rolnicy zostali zwerbowani na wyspę w celu zaangażowania swoich zdolności i kapitału w powstanie przemysłu produkcyjno-przetwórczego.

Handel z Ameryką, ataki piratów. W XVI wieku La Palma otrzymała po Antwerpii (wówczas hiszpańska) i Sewilli przywilej prowadzenia handlu z Ameryką. Port w Santa Cruz de La Palma stał się jednym z najważniejszych w całym imperium hiszpańskim. W tymże wieku Santa Cruz de La Palma stało się miejscem częstych napaści piratów. W roku 1553 piraci pod przywództwem Françoisa Le Clerca splądrowali miasto paląc i grabiąc je doszczętnie. Po niszczycielskim ataku pirackim odbudowano wszystkie kościoły, klasztory i domy mieszkalne z jeszcze większym rozmachem. Powstały nowe obwarowania i dodatkowe linie obronne. Dzięki temu kolejny atak piratów pod przywództwem Francisa Drakea w roku 1585 został skutecznie odparty. Handel z Ameryką umożliwił powstanie kolejnych gałęzi wyspiarskiego przemysłu (budowa statków, produkcja żagli i takielunku). Liczni kupcy z całego świata ściągnęli do Santa Cruz nadając miastu cień kosmopolityzmu. Wiele obcojęzycznie brzmiących nazw dzisiejszego Santa Cruz nawiązuje do tej złotej epoki w dziejach miasta. Upadek rozpoczął się już w XVII wieku, nawiązywał do ustanowionego w 1657 roku prawa dotyczącego rejestracji całego handlu z Ameryką na Teneryfie i uiszczania tam należnych opłat. Ruch statków w porcie Santa Cruz de La Palma został prawie zupełnie wstrzymany (król Carlos III w roku 1778 zezwolił ponownie na prowadzenie handlu z Ameryką każdemu portowi hiszpańskiemu). Konkurencja innych miast hiszpńskich okazała się jednak zbyt silna i Santa Cruz już nigdy nie osiągnęło dawnej świetności.

Bieda. Wygospodarowane bogactwo złotej ery La Palmy nigdy nie stało się udziałem zwykłych mieszkańców wyspy. Jeszcze w XIX wieku większość mieszkańców zamieszkiwała kryte słomą drewniane szałasy, nawet lepiej sytuowani mieszkańcy mogli sobie co najwyżej pozwolić na zabudowania powstałe ze zwykłych kamieni. Zaopatrzenie w podstawowe produkty żywnościowe także pozostawiało wiele do życzenia. Gospodarka wyspiarska bazująca na monokulturze nie pozwalała na prowadzenie dodatkowej uprawy zbóż i innych produktów agrarnych. Już w XVI wieku zboże należało do drogich produktów importowanych przez La Palmę. Kapituła kardynalska zażądała od wyspiarzy swego czasu należnej jej dziesięciny w deputacie zbożowym. Żądanie to doprowadziło do zdecydowanego i jednogłośnego sprzeciwu wyspiarzy by w taki sposób regulować należności podatkowe względem kościoła. Efektem sprzeciwu było przybycie na wyspę inkwizytora i narzucenie na sprzeciwiających się woli kościoła klątwy. Przez kilka lat – poprzez nieurodzaj – nikt z wyspiarzy nie został pochowany wedle rytuału chrześcijańskiego. Olbrzymia bieda na wyspie zmusiła wiele rodzin „źle odżywionych i ubogo odzianych“ mężczyzn i kobiet (jak w roku 1758 w tajnym raporcie do przełożonego biskupa donosił misjonarz Juan de Medinilla) do uczęszczania w świętach kościelnych (z powodu braku odzienia) na zmianę.

Winnice. Od roku 1553 uprawa trzciny cukrowej stawała się coraz bardziej nieopłacalna (konkurencja środkowo i południowoamerykańska). Wiele plantacji trzciny cukrowej uległo przekształceniu w winnice. Rosnąca na południu wyspy odmiana winorośli Malvasia stała się najważniejszym produktem eksportowym La Palmy. Głównym odbiorcą wina La Palmy była Wielka Brytania. Dobre czasy uprawy winorośli skończyły się w połowie XIX wieku. W dniu dzisiejszym powraca się stopniowo do jej uprawy, jednak nie na masową skalę.

Jedwab i banany. Z wyjątkiem kilku ataków pirackich wyspa nie była nigdy skonfrontowana z sytuacją okresu wojny. Po każdym kryzysie gospodarczym, biedna w bogactwa mineralne ale żyzna wyspa zawsze dochodziła do siebie. Po załamaniu upraw trzciny cukrowej i winorośli wyspiarze skoncentrowali się na pszczelim miodzie i wosku, wzbogacając wyspiarską ofertę eksportową również tytoniem i jedwabiem. W XVI wieku rozpoczęto na wyspie uprawę morwy, La Palma stała się wiodącym i najlepiej rozwiniętym ośrodkiem jedwabniczym Wysp Kanaryjskich. W roku 1878 dwie angielskie korporacje (Elder i Fyffes) rozpoczęły na La Palmie uprawę bananów.

Gospodarka

Plantacje bananowca obejmują obecnie obszar 3000 ha, dodatkowo wyspiarskie uprawy zostały wzbogacone o smaczliwkę, owoce cytrusowe i warzywa. Znaczące są również tutejsze winnice. Gospodarka rolna została umożliwiona poprzez specjalne systemy nawadniające (przebiegające w dużym stopniu tunelami) transportujące wodę z terenów górskich na zamieszkany pas nadmorski wyspy. Niektóre z tuneli nawadniających osiągają długość kilkuset metrów, wydrążonych poprzez wulkaniczne formacje skalne (najdłuższy system nawadniający osiąga długość 10 kilometrów).

Przemysł i handel

W porównaniu do gospodarki rolnej, rzemiosło i przemysł odgrywają na La Palmie nieznaczną rolę. Na wyspie znajduje się tylko kilka małych zakładów wspierających logistycznie miejscowe rolnictwo. Kilka zakładów specjalizuje się w regionalnym rzemiośle artystycznym. Ze względu na rosnące znaczenie sektora turystycznego, zaktywizował się także wyspiarski przemysł budowlany. Produkcja cygar w El Paso została wstrzymana w roku 2000 i przeniesiona do Niemiec.

Eksport La Palmy ogranicza się do produktów agrarnych. Wyspa posiada ujemny bilans handlowy. Trzy czwarte podstawowych produktów żywnościowych jest na wyspę importowanych (również pomarańcze i cytryny), także około 80% produktów pochodzenia zwierzęcego. Pozostałe części wyspiarskiego importu to dostarczane przez hiszpańską metropolię materiały pędne, przedmioty codziennego użytku, maszyny, urządzenia elektryczne i smochody.

Administracja

La Palma podobnie jak inne Wyspy Kanaryjskie należy do Hiszpanii. Od 1982 Wyspy Kanaryjskie stanowią autonomiczny region Królestwa Hiszpanii. Władzę wykonawczą na wyspie sprawuje Cabildo Insular (rada wyspiarska). Administracja nadrzędna znajduje się na pobliskiej Teneryfie.

Religia

Prawie wszyscy mieszkańcy wyspy są wyznania rzymskokatolickiego.

W regularnych odstępach czasu dochodzi do dużych procesji poświęconych świętym z poszczególnych kościołów. Procesje i święta trwają nawet kilka dni, powiązane są ze skrupulatnie przygotowanym programem towarzyszącym.

Turystyka

Rozwój. W roku 1890 znajdowały się już na wyspie liczne hotele. Na przełomie XIX i XX wieku wyspa była ulubionym celem podróży wielu bogatych poddanych ówczesnego Imperium Brytyjskiego. W latach 20. ubiegłego wieku doszło prawie do zupełnej stagnacji w rozwoju turystyki na wyspie, trwającej aż do lat 70. Dopiero pod koniec lat 80. (po rozbudowie lotniska) i wprowadzeniu lotów czarterowych nastąpiło ponowne turystyczne otwarcie wyspy.

Centra turystyczne. Oferta noclegowa La Palmy jest dość skromna (w prównaniu do innych Wysp Kanaryjskich) i ogranicza się do 7500 łóżek. Zjawisko turystyki masowej na wyspie jeszcze nie zaistniało (liczba dużych hoteli jest ograniczona). Oferta noclegowa wyspy to przede wszystkim małe pensjonaty, mieszkania letniskowe i bungalowy będące często w rękach dobrze sytuowanych cudzoziemców. Największymi centrami turystycznymi są okolice Puerto Naos i Los Cancajos. Na wyspie rozwija się przede wszystkim turystyka alternatywna i niezorganizowana w sposób masowy.

Agroturystyka. Od kilku lat propaguje się na wyspie rodzaj swoistej agroturystyki - "tourismo rural", renowację i adaptację starych zabudowań rolniczych wnętrza wyspy w celach turystycznych. Projekt ten jest współfinansowany przez Unię Europejską.

Perspektywy. Czy La Palma pozostanie celem podróży turysty indywidualnego, czy wkroczy na drogę turystyki masowej innych Wysp Kanaryjskich (Gran Canaria i Teneryfa) - nie można w dniu dzisiejszym jednoznacznie odpowiedzieć. Plany turystycznej przyszłości wyspy (zarządu wyspy, burmistrzów i organizacji ochrony przyrody) cechuje przede wszystkim rozbieżność celów i brak wspólnego mianownika. Opcjonowana przez branżę turystyczną liczba miejsc noclegowych - 80 000 - została w ostatnich latach zredukowana do maksymalnie 20 000. Od połowy lat 90. corocznie na wyspę przybywa około 140 000 turystów. Strategia rozwoju wyspy przewiduje dalszy rozwój produkcyjnego sektora rolniczego (subwencje Unii Europejskiej na utrudnioną gospodarkę górską). Turystyka ma pełnić tylko rolę wspierającą. Plaże wyspy w Puerto Naos i Los Cancajos spełniają warunki do wywieszenia Błękitnej flagi Unii Europejskiej. Oferta turystyczna wyspy ogranicza się obecnie do programu pieszych wędrówek wyspoznawczych, nurkowania i kolarstwa górskiego.

Komunikacja

Sieć drogowa. Całkowita sieć drogowa wyspy wynosi obecnie 1200 kilometrów. Wszystkie główne drogi posiadają nawierzchnię asfaltową. Drogi są trasami górskimi z licznymi zakrętami i wzniesieniami, jednak o dobrej jakości nawierzchni. Tylko niektóre miejscowości na północnym wybrzeżu są osiągalne poprzez drogi piaszczyste i z płyt betonowych. Główną drogą jest przebiegająca wokół wyspy droga o oznaczeniu LP-1, 180 kilometrów długości (Santa Cruz - Los Canjacos - Mazo - Fuencaliente - Los Llanos - Tijarafe - Puntagorda - Barlovento - San Andrés - Puntallana - Santa Cruz). Inną ważną drogą jest droga LP-2, 35 kilometrów długości, przecinająca wyspę ze wschodu na zachód (Los Llanos - Los Cancajos).

Transport publiczny. Obszar wyspy jest pokryty w miarę gęstą siecią autobusową. Aktualny rozkład jazdy można znaleźć tu.

Ruch morski. Zatoka morska nad którą rozpościera się stolica wyspy jest od czasu zdobycia wyspy przez Hiszpanów wykorzystywana jako port naturalny. La Palma jest połączona regularnymi liniami promowymi z innymi Wyspami Kanaryjskimi (raz w tygodniu z hiszpańską metropolią). W roku 2005 do regularnej, wenątrzkanaryjskiej żeglugi promowej włączono nowy port zachodniego wybrzeża wyspy w Puerto de Tazacorte (raz w tygodniu na Teneryfę).

Ruch powietrzny. Pierwsze lotnisko wyspy w Breña Alta zostało oddane do użytku w 1950 roku. W roku 1970 stare lotnisko zamknięto po otwarciu nowego portu lotniczego na południu od Santa Cruz de La Palma. W roku 1987 lotnisko uzyskało status międzynarodowego portu lotniczego (szóste na Wyspach Kanaryjskich). Lotnisko jest obsługiwane kilkanaście razy w tygodniu przez różnych europejskich przewoźników czarterowych. Połączenia liniowe wewnątrzkanaryjskie i z Madrytem organizują hiszpańscy przewoźnicy Iberia, Binter Canarias i Islas Airways.

Obserwatorium

Ze względu na prawie bezchmurny klimat i duże obszary tzw. ciemnego nieba (prawo wyspiarskie zakazuje wykorzystywania reklam neonowych, a zainstalowane lampy uliczne emanują tylko specyficzne światło skierowane pod ustalonym kątem ku ziemi) na wyspie znajdują się liczne międzynarodowe obserwatoria astronomiczne (pierwsze założono w 1985 roku).

Tekst i zdjęcia pochodzą z Wikipedii i są udostępniane na licencji GNU.